Хичээл 6 ТӨЛӨӨНИЙ НЭР (The Pronoun)

БИЕИЙН ТЄЛЄЄНИЙ НЭР, ХАМААТУУЛАХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР,
ЭГЭХ БА ХЇЧ НЭМЭГДЇЇЛЭХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР
(Personal, Possessive, Reflexive and Emphatic Pronouns)

Биеийн тєлєєний нэр		Хамаатуулах тєлєєний нэр		Эгэх ба хїч нэмэгдїїлсэн т.н -self - дээр єргєлт авна.
Нэрлэх = єгїїлэгдэхїїн Nominative = Subject	Заах = Тусгагдахуун Accusative = Objective	I хэлбэр	II хэлбэр
I -би	me -намайг, надад	my - миний	mine - минийх	myself - (би) єєрийгєє, єєрєє
you - чи	you - чамайг, чамд, таньд, таныг	your - чиний, таны	yours - чинийх, таных	yourself - (чи, та) єєрийгєє, єєрєє
he - тэр (эрэгтэй)	him - тїїнийг, тїїнд	his - тїїний	his - тїїнийх	himself - єєрийгєє, єєрєє (эрэгтэй)
she - тэр (эмэгтэй)	her - тїїнийг, тїїнд	her - тїїний	hers - тїїнийх	herself - єєрийгєє, єєрєє (эмэгтэй)
it - энэ, тэр юм	it - тїїнийг, тїїнд, їїнийг, їїнд	its - їїний (эд зїйл)	its - їїнийх	itself - єєрийгєє, єєрєє (энэ, тэр юм)
we - бид, бид нар	us - биднийг, бидэнд, бид нарт	our - манай, бидний	ours - манайх, биднийх	ourself - єєрсдийгєє, єєрсдєє (бид)
you - та нар	you - та нарыг, та нарт	your - танай, та нарын	yours - танайх, та нарынх	yourselves - (та нар) єєрсдийгєє, єєрсдєє
they - тэд, тэд нар	them - тэднийг, тэд нарыг, тэдэнд	their - тэдний, тэд нарын	theirs - тэднийх, тэд нарынх	themselves - (тэд) єєрсдийгєє, єєрсдєє
one	one	one's	one's (own)	oneself

Сануулга : Биеийн тєлєєний нэр нь
Єгєх оршихын тийн ялгалд заахын тийн ялгалын ємнє бол to -гїй : give me the book
Єгєх оршихын тийн ялгалд заахын тийн ялгалын дараа бол to -тэй : give the book to me

Тєлєєний нэрийг єгїїлбэрт хэрэглэх нь :

Тєлєєний нэрс	Гїйцэтгэх їїрэг		Жишээ
Биеийн	Нэрлэхийн т.я-д	єгїїлэгдэхїїн	I shall speak to him. - Би тїїнтэй ярина.
		єгїїлхїїн	That was he. - Тэр бол тэр байв.
	Заахын т.я-д	тусгагдахууны їїргээр	I shall speak to him. - Би тїїнтэй ярина.
Хамаатуулах	I хэлбэр нь	тодотголын їїргээр	Her paper was interesting. - Тїїний єгїїлэл сонирхолтой байсан
	II хэлбэр нь	єгїїлэгдэхїїн	My ruler is long yours is longer. - Миний шугам урт, чинийх бїр урт.
		єгїїлэхїїн	This car is his. - Энэ машин тїїнийх.
		тусгагдахуун	We haven't seen your paper, we have seen only theirs. - Бид чиний зохион бичлэгийг їзээгїй, зєвхєн тэд нарынхыг їзсэн
Эгэх	тусгагдахууны їїргээр		I wash myself. - Би єєрийгєє угаадаг.
Хїч нэмэгдїїлэх	нэр їг (тєлєєний нэр)-ийн утгыг хїч нэмэгдїїлэх їїргээр		He himself saw it. - Тэр єєрєє їїнийг їзсэн. He saw it himself. - Тэр їїнийг єєрєє їзсэн.

ЇЙЛДЭХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР (Reciprocal pronouns)

each other - хэн хэнийгээ, one another - нэг нь нєгєєгєє, Жишээ нь :
They greeted each other. - Тэд бие биентэйгээ мэндлэв.
We know each other very well. - Бид бие биенээ тун сайн мэднэ.
The children look at each other in the mirror. - Хїїхдїїд толинд бие биенийгээ хардаг.

ЗААХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР (Demonstrative pronouns)

	Ойр	Хол
Ганц тоо	this - энэ	that - тэр
Олон тоо	these - эдгээр	those - тэдгээр

1. Єгїїлэгдэхїїний їїргээр : This was pleasant. - Энэ нь аятайхан байсан.
2. Єгїїлэхїїний хэсгийн їїргээр : It was that. - Энэ бол тэр байсан.
3. Тусгагдахууны їїргээр : He likes this. - Тїїнд энэ таалагддаг.

АСУУХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР (Interrogative Pronouns)

Тийн ялгал	1. Нэр їг			2. Хавсрал нэр
	Хїн	Эд зїйл	Хїн ба эд зїйл (сонголт, ангилалт)	Хїн ба эд зїйл
Нэрлэх	who? = хэн? Who can swim?	what? = юу? What is this?	which? = аль, ямар, хэн, юу? Which of you is ill?	what?,which?
Харъяалах	whose = хэний? of whom? = хэний тухай? 1. Whose book is this? 2. Of whom did you speak?	of what? = юуны тухай? Of what did you speak?	of which? = хэнийх, юуных? There were two accidents. Of which did you near?	what (which) boy? what (which) table?
Єгєх орших	to whom? = хэнд? To whom did you give?	to what? = юунд? To what does this refer?	to which? There are two teams, to which do you belong?
Заах	whom? = хэнийг? Whom did you call?	what? = юуг? What do you see?	which? Which do you like better, tea or coffee?

Санамж : Асуух тєлєєний нэрэнд угтвар їгс (Prepositions) орохдоо гол тєлєв їйл їгийн ард байрлана :
Whom are you speaking of? - Чи хэний тухай ярьж байна.
What is he laughing at? - Тэр юуг шоолж байна?
What are you talking about? - Та юуны тухай ярьж байна.

ХОЛБОХ БА НЭГТГЭХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР
(Relative and conjunctive pronouns)

Тийн ялгал	Хїн дээр	Эд зїйлд	Хїн ба эд зїйл
Нэрлэх	who	which	that
Харъалах	whose, of whom	of which (whose)	(that - of)
Єгєх орших	to whom	to which	(that - of)
Заах	whom	which	that

Нэрлэх	who	my friend who made a trip to London	- Лондон руу аялсан миний найз
Харъяалах	whose	the girl whose father I know	- аавыг нь мэдэх охин
		the house whose walls are grey	- саарал ханатай байшин
	of whom	the boy of whom we spoke	- бидний ярьж байгаа хїї
Єгєх орших	to whom	the pupil to whom he gave the book	- тїїний номоо єгсєн сурагч
Заах	whom	the man whom I asked	- миний юм асуусан тэр эмэгтэй
Нэрлэх	which	the train which (that) arrived	- ирсэн галт тэрэг
Харъалах	of which	the house, the windows of which . . .	(ард нь їргэлж тїїнтэй холбоотой їг орно)
Єгєх орших	to which	the story to which we listened	- бидний сонссон тїїх
Заах	which	the things which (that) we need	- бидэнд хэрэгтэй зїйлс

Санамж : Холбох ба нэгтгэх тєлєєний нэртэй хамт угтвар їгс нь (Preposition) орохдоо їйл їгийн ард байдаг.
The man whom I was waiting for. - Миний хїлээж байгаа эрэгтэй.
The house, that I lived in. - Миний суудаг байшин.

that - зєвхєн тодотгол гишїїн єгїїлбэрт байдаг дараах тохиолдлуудад хэрэглэнэ.

1. who, which-ын оронд :
   Who was the man that you were talking of? - Чиний ярьж байсан эрэгтэй хэн бэ?
   This is the bird (that) he caught. - Энэ бол тїїний барьсан шувуу.
2. Тодорхойгїй тєлєєний нэр (Indefinite pronouns) болон тооны ухагдахууны дараа : all, everything, something, anything, much, little, nothing, the same :
   That is everything (that) I know. - Миний мэдэх бїх юм энэ.
3. Ямар нэг юм онцлоход it is . . . , it was . . . -ын дараа :
   It was the storm that destroyd the house. - Байшин нураасан юм шуурга байсан.
4. Хэрэв тєлєєний нэр нь хїн ба эд зїйлээс хамаарч байвал :
   They talked about the natives and plants (that) they had found interesting. - Тэдэнд сонирхолтой санагдсан амьтан ургамалын талаар тэд ярилцсан.

Санамж : that -ийн ємнє хэзээ ч угтвар їг байрладаггїй ба угтвар їг нь їйл їгийн ард байрлана.
The train that I waited for arrived. - Миний хїлээж байсан галт тэрэг ирлээ.

Анхаар : Хэрэв тодотгол гишїїн єгїїлбэрт тусгагдахуун юм уу їйл хавсрал байвал холбох ба нэгтгэх тєлєєний нэрийг гээж болдог.
This is the boy (whom) Iike best. - Надад хамгийн их таалагддаг хїї бол энэ.
The house (that) we live in. - Бидний амьдардаг байшин.

ТОДОРХОЙГЇЙ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР
(Indefinite pronouns)

some = зарим, хэд, жаахан, ямар нэгэн бага зэрэг (тооны нэрийн ємнє)

1. хэмжээ хязгаар илэрхийлэхэд хэрэглэгддэг: We had some books. - Бидэнд хэдэн ном байлаа.
2. Зєвшєєрсєн хїїрнэх єгїїлбэртхэрэглэгддэг: In the evening we had some tea. - Орой бид цай уусан.

any = ямар нэгэн, дурийн, альч

1. їнэхээр биш, хэдийд ч байхыг бага зэрэг илэрхийлдэг: You may come at any time. - Та хэзээ ч ирж болно.
2. a) асуух єгїїлбэрт: Do you see any mistakes? - Та ямар нэгэн алдаа хардаг уу?
   b) їгїйсгэсэн єгїїлбэрт: No, I do not see any mistakes. - Їгїй, би ямарч алдаа хардаггїй.
   c) болзох єгїїлбэрт: If you see any mistakes ... - Хэрэв та ямар нэгэн алдаа харвал ...
3. зєвшєєрєх єгїїлбэрт "ямар нэгэн" гэсэн утга гаргахад: Give me any book. - Надад ямар нэгэн ном єгєєч.
   Мєн some болон any-гээр нийлмэл їг бїтээдэг.
   someone, somebody - хэн нэгэн, зарим хїн; something - нэг юм, ямар нэг юм; somewhere - хаа нэг газар, ямар нэг газар, хаан ч; anyone, anybody - ямар нэг хїн, хэн ч; anything - ямар нэг, аливаа юм, юм; anywhere - хаа нэгтэй, хаа нэг газар, хаана ч, хаашаа ч

each = нэг бїр, тус бїр, тутам, бїр (хїн, юм нэг бїрийг тусад нь авч їзэхэд хэрэглэдэг)

• хавсрал нэрийн їїргээр: Each player did his best - Тоглогч бїр чадах бїхнээ хийсэн
• нэр їгийн їїргээр: Each of them did his best - Тэд бїгд чадах бїхнээ хийсэн

every = бїр (хїн, юмсын тухай ерєнхий ойлголт илэрхийлэхэд)

• зєвхєн хавсрал нэрийн їїргээр : Every house has a roof - Байшин бїр дээвэртэй.
• нийлмэл їг бїтээхэд : everyone, everybody - хїн бїр, бїгд, хїн болгон; everything - юм бїгд, бїх юм
• хэллэг : every day - єдєр тутмын; every fortnight - 14 хоногийн; every other day - єнжєєд

all = бїх, бїгд (ерєнхий юмнаас тодорхой хэсэг бїлгийг авч їзэхэд хэрэглэгднэ)

• хавсрал нэрийн їїргээр: all men - бїх эрчїїд
• нэр їгийн їїргээр: all of them - тэд бїгдээрээ
• їйл хавсралын їїргээр: he was all dirty - тэр заваан байсан
• хэллэг : all the better - тэгвэл бїр сайн; not at all - зїгээр, зїгээр; all at once - нэг мєсєн: after all - эцэст нь, сїїлд нь; first of all - эхлээд, юуны ємнє; once for all - бїр мєсєн; all the day - бїхэл єдєр, бїхэл єдєржингєє;

whole = бїх, бїгд (all - оос илїї ерєнхий байдал заадаг): the whole town, the whole of Asia

• хэллэг : the whole day - бїхэл єдєр, бїхэл єдєржингєє;

either = аль нэг нь, аль нь ч; neither = аль нь ч биш, ямарч, хэн ч биш, юу ч биш

• хавсрал нэрийн їїргээр: on either side of river - голын аль нэг эрэг дээр; neither way is right - аль ч зам нь буруу
• нэр їгийн їїргээр: either one or the other one must leave - аль нэг нь явах ёстой; neither of us could help him - бидний хэн нь ч тїїнд тусалж чадахгїй байсан

Санамж: either ... or - ... юм уу эсвэл ...; neither ... nor - ... ч їгїй ... ч їгїй

nor - either	- мєн їгїй	I cannot swim, nor my borther either - би сэлж чаддаггїй, ах маань ч мєн адил
not - either		I cannot swim, he cannot swim either - би сэлж чаддаггїй, тэр мєн сэлж чаддаггїй

other = нєгєє, єєр, бусад

• хавсрал нэрийн їїргээр: the other girl - нєгєє охин
• нэр їгийн їїргээр: the others stayd at home - бусад нь гэртээ їлдсэн
• хэллэг: the other day - саяхан, саявтар; the other morning - саяхны єглєє; every other day - єнжєєд; one after another - ар араасаа; some day or other - ямар нэг єдєр; some time or other - хэзээ нэгэн цагт, санамсаргїй; on the other hand - нєгєєтэйгїїр; another (cup of coffee) - єєр бас нэг (аяга кофе)

Ганц тоо	Олон тоо	Санамж
much = их it takes too much time	many = олон many families live there	many a = зарим (нэг) a little = бага зэрэг, жаахан a few = хэдэн, цєєн, хэдхэн
little = бага I have little hope	few = цєєн I saw only few boys

хэлллэг

a greate deal of = їнэхээр их; a good many = маш олон, тун их; very much = маш их; in few words = цєєн їгээр; very many, greate many = маш олон