Зар

Pages

Search This Blog

Friday, July 23, 2010

Хичээл 8 ҮЙЛ ҮГИЙН ЦАГУУД (The tenses of the verb)

ЇЙЛ ЇГИЙН ЦАГУУД
(The tenses of the verb)

Англи хэл єєрєє їйлдэх буюу їйлдэх хэвийн (active) 16 болон бусдын эрхэнд їйлдэх буюу їйлдэгдэх хэвийн (passive) 10 цаг, нийт 26 цагтай.
Жич:
P1 - одоо цагт нєхцєлт їйл їг
P2 - єнгєрсєн цагт нєхцєлт їйл їг / (дїрэм бус нєхцєлт їйл їг)

Їйлдэх хэвийн цагууд
(The active tenses)

Цагууд (Tenses)

Цаг їїсгэх хэлбэр (Form)

Жишээ (Example)

Орчуулга (Translation)

Одоо цагууд
(Present tenses)

Жирийн одоо цаг
(The present indefinite tense)

verb / verb + s (es)

she works

тэр (эмэгтэй) ажилладаг

Одоо їргэлжилж байгаа цаг
(The present continuous tense)

am / are / is + P1 (verb + ing)

he is working

тэр (эрэгтэй) ажиллаж байна

Одоо тєгссєн цаг
(The present perfect tense)

have / has + P2 (verb + ed)

she has worked

тэр ажиллачихаад байж байна

Одоо тєгсєн їргэлжлэх цаг
(The present perfect continuous tense)

have / has been + P1 (verb + ing)

he has been working

тэр ажилласаар байж байна

Єнгєрсєн цагууд
(Past tenses)

Жирийн єнгєрсєн цаг
(The past indefinite tense)

verb + ed(d) {only irregular verb}

she worked

тэр ажилллав

Єнгєрєн їргэлжилсэн цаг
(The past continuous tense)

was / were + P1 (verb + ing)

he was working

тэр ажилласаар байсан

Єнгєрєн тєгссєн цаг
(The past perfect tense)

had + P2 (verb + ed)

she had worked

тэр ажиллачихсан байсан

Єнгєрєн тєгсєн їргэлжлэх цаг
(The past perfect continuous tense)

had been + P1 (verb + ing)

he had been working

тэр ажилласаар байж байсан

Ирээдїй цагууд
(Future tenses)

Жирийн ирээдїй цаг
(The future indefinite tense)

shall / will +verb

she will work

тэр ажиллана

Ирээдїйд їргэлжлэх цаг
(The future continuous tense)

shall / will be + P1 (verb + ing)

he will be working

тэр ажиллаж байх болно

Ирээдїйд тєгсєх цаг
(The future perfect tense)

shall /will have + P2 (verb + ed)

she will have worked

тэр ажиллачихсан байх болно

Ирээдїйд тєгсєн їргэлжлэх цаг
(The future perfect continuous tense)

shall / will have been + P1 (verb + ing)

he will have been working

тэр ажилласаар байж байх болно

Єнгєрсний ирээдїй цагууд
(Future in the past)

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс эс тухайлах ирээдїй цаг
(The future indefinite in the past tense)

should / would + verb

she would work

тэр ажиллах байсан

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс ирээдїйд їргэлжлэх цаг
(The future continuous in the past tense)

should / would be + P1 (verb + ing)

he would be working

тэр ажилласаар байх байсан

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс ирээдїйд тєгсєх цаг
(The future perfect in the past)

should / would have +P2 (verb + ed)

she would have worked

тэр ажиллачихаад байх байсан

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс ирээдїйд тєгсєн їргэлжлэх цаг
(The future perfect continuous in the past)

should / would have been + P1 (verb + ing)

he would have been working

тэр ажилласаар байж байх байсан

Дїрмийн їйл їгийн цаг їїсгэх хэлбэр

  1. їйл їг нь гийгїїлэгчээр тєгссєн бол "ed" тєгсгєл авна. Жнь: work + ed = worked
  2. їйл їг нь "e" - гээр тєгссєн бол зєвхєн "d" залгана. Жнь: receive + d = recieved
  3. їйл їгийн єргєлттэй битїї їед "ed" залгахдаа сїїлчийн гийгїїлэгчийг хос болгоно. Жнь: stop + ed = stopped
  4. їйл їг нь гийгїїлэгчийн ард "y" тєгсгєлтэй бол "ed" тєгсгєл авах їедээ "y" нь "i" болдог. Жнь: carry + ed = carried
    (гэвч эгшгийн дараах "у" нь єєрчлєгддєггїй. Жнь: obey + ed = obeyed)

Идэвхгїй хэвийн цагууд
(The passive tenses)

Цагууд (Tenses)

Цаг їїсгэх хэлбэр (Form)

Жишээ (Example)

Орчуулга (Translation)

Одоо цагууд
(Present tenses)

Жирийн одоо цагийн идэвхгїй хэв
(The passive present indefinite tense)

am / are / is + P2

I am called

намайг дууддаг
(би дуудагддаг)

Одоо їргэлжлэн байгаа цагийн идэвхгїй хэв
(The passive present continuous tense)

am / are / is being + P2

I am being called

намайг дуудаж байна
(би дуудагдаж байна)

Одоо тєгссєн цагийн идэвхгїй хэв
(The passive present perfect tense)

have / has been + P2

I have been called

намайг дуудлаа
(би дуудагдлаа)

Єнгєрсєн цагууд
(Past tenses)

Жирийн єнгєрсєн цагийн идэвхгїй хэв
(The passive past indefinite tense)

was / were + P2

I was called

намайг дууджээ
(би дуудагджээ)

Єнгєрєн їргэлжилсэн цагийн идэвхгїй хэв
(The passive past continuous tense)

was / were being + P2

I was being called

намайг дуудсаар байсан
(би дуудагдсаар байсан)

Єнгєрєн тєгссєн цагийн идэвхгїй хэв
(The passive past perfect tense)

had been + P2

I had been called

намайг дуудчихсан байсан
(би дуудагдчихсан байсан)

Ирээдїй цагууд
(Future tenses)

Жирийн ирээдїй цагийн идэвхгїй хэв
(The passive future indefinite tense)

shall / will be + P2

I shall be called

намайг дуудна
(би дуудагдна)

Ирээдїйд тєгсєх цагийн идэвхгїй хэв
(The passive future perfect tense)

shall / will have been + P2

I shall have been called

намайг дуудчихсан байх болно
(би дуудагдчихсан байх болно)

Єнгєрсний ирээдїй цагууд
(Future in the past)

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс эс тухайлах ирээдїй цагийн идэвхгїй хэв
(The passive future indefinite in the past)

should / would be + P2

I should be called

намайг дуудах байлаа
(би дуудагдах байлаа)

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс ирээдїйд тєгсєх цагийн идэвхгїй хэв
(The passive future perfect in the past)

should / would have been + P2

I should have been called

намайг дуудчихсан байх байлаа
(би дуудагдчихсан байх байлаа)

Хичээл 7 ҮЙЛ ҮГ (The Verbs)

ЖИРИЙН ЇЙЛ ЇГ
(Ordinary verbs)

Дїрмийн їйл їгсийг гол цагуудад єгїїлбэрийн тєрлїїдээр to open (нээх, онгойлгох) їйл їгээр тєлєєлїїлэн їзїїлэв.

Єгїїлбэрийн хэлбэрїїд

Гол цагууд

Батлах єгїїлбэр (Affirmate)

Їгїйсгэх єгїїлбэр
(Negative)

Асуух єгїїлбэр
(Interrogative)

Асууж їгїйсгэх єгїїлбэр
(Interrogative-negative)

Жирийн одоо цаг
(The present indefinite tense)

I open
he
opens

I do not open
he does not open

do I open?
does he
open?

do I not open?
does he not
open?

Жирийн єнгєрсєн цаг
(The past indefinite tense)

I opened

I did not open

did I open?

did I not open?

Одоо тєгссєн цаг
(The present perfect tense)

I have opened

I have not opened

have I opened?

have I not opened?

Єнгєрєн тєгссєн цаг
(The past perfect tense)

I had opened

I had not opened

had I opened?

had I not opened?

Жирийн ирээдїй цаг
(The future indefinite tense)

I shall open
you will
open

I should not open
you will not open

shall I open?
shall (will) you
open?

shall I not open?
shall (will) you not
open?

Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс эс тухайлах ирээдїй цаг
(The future indefinite in the past)

I should open
you would
open

I should not open
you would not open

should I open?
should (would )you
open?

should I not open?
should (would) you not
open?

Жич:

  • Хэзээ ч ирээдїй цаг болон єнгєрсний ирээдїй цаг нь when, if, while, as soon as - аар холбогдсон хавсарсан нийлмэл єгїїлбэрт цуг ордоггїй.
    Жнь:
    I shall go out when I am ready - би бэлэн болохоороо гадагшаа гарна.
    he would do it if he could - тэр чаддаг байсан бол їїнийг хийх байсан.

ТУСЛАХ ЇЙЛ ЇГС
(Auxiliary verbs)

to have = -тай, тэй

  • Їйл їгийн нийлмэл цаг бїтээхэд хэрэглэгддэг : he has come - тэр ирсэн
  • to have + тусагдахуун + єнгєрсєн цагт нєхцєлт їйл їг бол = - уулна, їїлнэ: I have my hair cut - Би їсээ тайруулсан.
  • to have + заахын т/я + эс тухайлах тєлєв (infinitive) бол = -уулах, їїлэх, - лгах, хийлгэх : the teacher will the boys learn by heart - багш хєвгїїдийг цээжлїїлэх болно.
  • to have + to -тэй эс тухайлах тєлєв (infinitive with to) бол = ёстой : he has much to do - тэр их зїйл хийх ёстой.
  • хэрэв to have - нь жирийн їйл їгийн їїргээр (гол тєлєв got гэсэн їгээр хїч нэмэгдїїлдэг) бол : have you (got) a new house? Асуух болон їгїйсгэх хэлбэрт to do - ийн тусламжтайгаар єєрчлєн бичиж болдог. Do you have a new house? - Чи ямар нэгэн шинэ байшинтай юу?

to be = байх

  • Идэвхгїй хэв (passive) їїсгэхэд хэрэглэгддэг: the story was told by father - аавын ярьж єгсєн тїїх
  • Їргэлжлэх цагийн хэв (progressive form) їїсгэхэд хэрэглэгддэг: it is raining - бороо орж байна.
  • to be + to - тэй эс тухайлах тєлєв (infinitive with to) бол = тэгэх ёстой (3 дагч этгээдийн хїсэлт буюу хувь тавилангийн эрхээр хийгдэж байгаа илэрхийлнэ) : he was to die in Africa - тэр Африкд їхэх ёстой байсан.
  • to be + идэвхгїй хэвийн эс тухайлах тєлєв = -ах ёстой: the lesson is to be finished - хичээлийг дуусгах ёстой.
  • to be - нь жирийн їйл їгийн їїргээр бол: "To be or not to be" that is the question - "Орших эс орших" нь асуудал.

to do = хийх, їйлдэх

  • Хэрэв єгїїлэхїїн нь жирийн їйл їг бол асуух єгїїлбэр зохиоход хэрэглэнэ: do you like it? - танд энэ таалагдаж байна уу?
    Асуух єгїїлбэрийг дараах тохиолдлуудад to do-гийн тусламжтайгаар єєрчлєхгїй:
    1. Хэрэв єгїїлэхїїн нь туслах їйл їгтэй хамт бол: will he come? - тэр ирэх її?
    2. Хэрэв єгїїлэгдэхїїнээр эхэлсэн асуух єгїїлбэр бол: who knows that? - Хэн їїнийг мэдэх вэ?
      гэвч асуух єгїїлбэр нь їгїйсгэсэн хэлбэрт байвал to do -ийг хэрэглэнэ: who does not know that? - Хэн їїнийг мэдэхгїй вэ?
  • Жирийн їйл їгийг їгїйсгэх хэлбэрт оруулахад хэрэглэнэ: we do not forget it - бид їїнийг мартахгїй
    Їгїйсгэх хэлбэрийг дараах тохиолдлуудад to do - гийн тусламжтайгаар єєрчлєхгїй:
    1. ямар нэгэн туслах їйл їгтэй бол : he cannot swim - тэр сэлж чаддаггїй.
    2. not (never, nothing etc.) - ийн тусламжтайгаар їїссэн бусад їгїйсгэх хэлбэрт : you never can tell - та хэзээ ч хэлж чадахгїй. we sow nothing - бид юу ч хараагїй.
    3. Хэрэв not нь їйл їгийг биш харин асуух єгїїлбэрийг нийтэд нь їгїйсгэж байвал: is she ill? - no I suppose not. Тэр євчтэй юм уу? Їгїй би тэгж бодохгїй байна.

Санамж: Захиран тушаах тєлєвийн їгїйсгэх хэлбэр ямагт to do -гээр їїсдэг ба мєн туслах їйл їгтэй бол to have болон to be -гээр їїсдэг: do not have a look at it? - don't be sorry! - Їїнийг хараагїй юу? Бїї харамс!

  • урьдах (ємнє нь гарсан) жирийн їйл їгээ to do -гээр орлуулахдаа дараах тохиолдлуудад хэрэглэгдэнэ:
    1. Харицуулсан єгїїлбэрт їйл їгийг дахин давтхаас зайлс хийхэд : he knows more then I do. - Тэр надаас илїї мэднэ.
    2. Эелдгээр дэмжих, їйл дэмжихийг хэлэхдээ yes болон no - гээр : Do you listen to the music? Yes, we do. No we do not.
    3. Монгол хэлний "би ч бас", "би ч гэсэн", "би ч бас биш", "би ч гэсэн бас биш" - ийг орчуулахад : He reads much - so do I - тэр их уншдаг, би ч гэсэн. She does not read much - nor do we - Тэр их уншдаггїй бид ч мєн адил.
    4. Монгол хэлний "їнэн юм биш її? їнэн биз дээ?" гэдгийг баталсан єгїїлбэр болон їгїйсгэсэн асуултанд илэрхийлэхэд: You feel better, do not you? - Таны бие сайжирсан, тийм биз дээ?
      Мєн їгїйсгэсэн єгїїлбэр болон баталсан асуултанд : he didn't say so, did he? - Тэр тэгж хэлээгїй тийм биз дээ?
      гэвч эхний єгїїлбэрт туслах їйл їг байгаад дахин давтагдаж байвал : You are not glad, are you? - Та баярлахгїй байна, тийм биздээ?
  • мєн жирийн їйл їгийн їїргээр (асуух болон їгїйсгэх єгїїлбэрт to do -гийн тусламжтай єєрчилж болдог): He did his best - Тэр чадах бїхнийгээ л хийсэн. How do you do? - Та сайн байна уу?

БАЙМЖ ЇЙЛ ЇГС
(Modal verbs)

Єгїїлбэрт бие дааж хэрэглэдэггїй зєвхєн бусад їйл їгтэй нийлж утга санаа илтгэдэг їйл їгсийг баймж їйл їг гэдэг.

Одоо цаг

Єнгєрсєн цаг

Хэрэглэх

Орлуулах їйл їг

I can
Би ...-ийг чадна

I could
Би ...-ийг чадах байсан

  1. Биеийн чадвар: I can swim - би сэлж чадна
  2. Оюуны чадвар: he could translate - тэр орчуулж чадах байсан
  3. Боломж: can I help you? - би танд туслах уу?

to be able to: I play chess = I'm able to play chess - би шатар тоглож чадна
(їгїйсгэх їед) to be unable to - чадахгїй
(зєвхєн 2-т): to know, (know to) - мэдэх

I shall
Би тэгэх ёстой
(энэ нь 3 дагч этгээдийн хїслээр)

I should
Би тэгэх ёстой байсан

shall: Ямар нэгэн хїнд шууд тушаал єгєх їед:
you shall not steal! - Чи хулгай хийх ёсгїй!

should:

  1. Дам ярианд: the teacher said we should work
    биднийг ажиллах ёстой байсан гэж багш хэлсэн
  2. Хїсэн болзох тєлєв, їїрэг даалгавар: you should tell the truth - чи їнэнээ хэлэх ёстой байсан

to be to

  1. Гуравдагч этгээдийн тушаал: what am I to do - би юу хийх ёстой вэ?
  2. Хувь тавилан: his death was to decide her fate - тїїний їхэл тэр эмэгтэйн хувь тавиланг шийдсэн
  3. Цуу ярианд: to be said - to be supposed to : he is said (supposed) to be ill - тїїнийг євчтэй байх гэж хэлсэн

I will
би ... -ийг хїсэж байна

I would
би ... -ийг хїсэж байсан

will: хїчтэй хїсэлт: I will get on in my life - би амьдралдаа амжилт олох болно

would:

  1. хїчтэй хїсэлт (ихэнхдээ їгїйсгэхэд): he would not go abroad - тэр гадаад явахгїй байх байсан.
  2. хїсэн болзох тєлєвтэй: I would I were at home - би гэртээ байсан сан бол
  3. ёс заншил дїрэм: boys will be boys - эрэгтэй хїїхэд бол эрэгтэй хїїхэд л байх болно.
    she would play every day - тэр єдєр бїр тоглох байсан.
  1. Хїсэл: to want, to wish, to like: I want to see him - би тїїнийг хармаар байна.
    do as you like - єєрийн хїссэнээрээ бай.
  2. Санаа бодол болон тодорхойгїй ирээдїй їед: going to, to mean to, to propose to
  3. Бэлэн байдал: to be willinf to: he is willing to do all - тэр бїгдийг хийхийг хїсэж байсан.
  4. Хэрэгжїїлэхэд хэцїї хїсэл: to wish - would + хїсэн болзох тєлєв: I would the day were over - Би єдєр дуусаасай гэдгийг хїссэн.
  5. Эндїї санаа бодол: to pretend: he pretends to be ill - тэр євчтэй юм шиг жїжиглэсэн.

may
-магадгїй, байх

might
-тэгсэн ингэсэн байх

may:

  1. Боломж: this may be true - энэ їнэн байх
  2. Зєвшєєрєл: you may come.
  3. Їгїйсгэсэн боломж: cannot: this cannot be true - энэ їнэн байж болохгїй.
  4. Їгїйсгэсэн зєвшєєрєл: may not (тусгай хориг хорио): you may not use this book - та энэ номыг ашиглахгїй байж болно.
  5. Їгїйсгэсэн зєвшєєрєл: must not (нийтлэг болон їйлчилж буй хориг): you must not smoke - та тамхи татах ёсгїй.
  6. Їгїйсгэсэн хїсэл: may not : may you never be unhappy! - та хэзээ ч аз жаргалтай байхгїй нь!

might: бараг хїсэн болзох байдлаар боломж илэрхийлбэл: he might have missed the trian - тэр галт тэрэгнээсээ хоцорчихож магадгїй л юм.

to be allowed to / to be permitted to = Зєвшєєрєл

I have not been allowed to smoke - Намайг тамхи татахыг зєвшєєрєхгїй байсан.
they will not be permitted to play - тэднийг тоглохыг зєвшєєрєхгїй.
it is possible - энэ бол боломжтой.

I must
Би тэгэх ёстой.
(шаардлагатай) (єєрийн хїслээр)

(I must)
Би тэгэх ёстой байсан
(гол єгїїлбэрт хэрэглэхгїй)
I ought to

must:

  1. Зайлшгїй зїйл албадлага: all men must survive - бїх эрчїїд амьд їлдэх ёстой.
  2. Їгїйсгэсэн болон нийтлэг хориг: must not, need not: you must not tell a lie - та худал хэлэх хэрэггїй.
  3. Їгїйсгэсэн зайлшгїй зїйл: need not: I need not tell you this story - би танд энэ тїїхийг ярих хэрэггїй.

I ought to : журамт їїрэг: I ought to go to church - би сїмрїї очих ёстой.

to have to: I had to stay at home - би гэртээ їлдэх ёстой байсан

to be forced to: he was forced to leave his country - тїїнийг єєрийн орноо орхихыг шаардсан.

to be obliged to: she was obliged to earn her living - тэр єєрийн амжиргааны зардлыг олох їїрэг хїлээсэн

to be compelled to: they were compelled to work hard - тэднийг шаргуу ажиллахыг шаардсан

to be bound to: she is bound to her freedom - тэр эрх чєлєєгєє хязгаарлуулсан

Жич: нэг зэрэг жирийн їйл їг болон туслах їйл їг байвал:
(to) need - хэрэгтэй, шаардлагатай байх.
he does not need to come / he need not come
(to) dare - зїрхлэх, зориглох
he did not dare to go out / he dared not go out