Монголын яруу найрагт хайку

Л. Нямаа: Хайку бол Японы ард түмний оюуны хамгийн гайхамшигтай дээж

Монголын яруу найргын гал тогоонд Б. Явуухулан хэмээх агуу хайлан, Японы ард түмний гайхамшигт хайкуг тэртээ 1964 онд тарьсан нь өдгөө сакура лугаа дэлгэрч, дэлбээлж байгаа талаар яруу найрагч, судлаач Л. Нямаа өгүүлж байна. Тэрбээр удахгүй хайку шүлгийн тухай ном бичихээр материал цуглуулж байгаа юм байна. Ийнхүү Монголын яруу найраг сонирхогчдод тэр бүр танил бус ч монголын яруу найрагт хэдийнээ нутагшсан “хайку” шүлгийн талаар яруу найрагч, Хөдөлмөр сонины сэтгүүлч С. Оюунтөгсийн хөөрөлдсөнийг толилуулж байна.

-Та хайкун тухай ном гаргах гэж байгаа сурагтай. Энэ номныхоо талаар бидэнд сонирхуулаач?

-Би “Басёгоос Явуухулан” хүртэл гэдэг хайку шүлгийн тухай ном хийгээд бараг дуусч байна. Энэ жил Японд хайку шүлгийн мастер хэмээн өргөмжлөгддөг Басёгийн сургууль байгуулагдсаны 360 жилийн ой тохиож байгаа юм. Энэхүү түүхэн үйл явдлыг тохиолдуулж энэ номыг гаргах санаатай. Басё одоогоос 360 жилийн өмнө Японд хайкуны сонгодог сургууль байгуулж түүнээс хойш маш олон хайкуны алдартай мастеруудыг төрүүлсэн байдаг. Хайку бол Японы ард түмнээс хүн төрөлхтөнд бэлэглэсэн оюун сэтгэлгээний гайхамшигтай урлаг. Тийм ч учраас дэлхийн алдартай яруу найрагчид хайкуг эх хэлээр нь унших гэж насан өтөл болсон хойноо Япон хэлийг сурч мөн хайкуг заавал эх хэлээрээ орчуулан гаргаж байсан түүх утга зохиолын өнгөрсөн түүхэнд байдаг юм билээ.

-Монголын яруу найрагт хайку хэмээх энэ шүлгийн төрөл хэзээнээс бичигдэж эхэлсэн байдаг юм бэ?

-Анх удаа 1964 онд Дорнын их яруу найрагч Бэгзийн Явуухулан монголд хайку шүлгийн тухай том өгүүлэл бичиж Басёгийн шүлгээс орчуулж байсан байдаг. Мөн Бэгзийн Явуухулан өөрөө дөрвөн улирлын тухай хайку бичиж хайку шүлгийн аугаа их ертөнцийг монголын ард түмний өмнө нээж өгсөн явдал нь монголчуудын яруу сайхны сэтгэлгээнд ач холбогдолтой бөгөөд яруу найрагчдыг жинхэнэ яруу найргийн эрдэмд суралцахад их тус болсон гэж боддог. Тэгэхээр 1964 оноос Монголын яруу найргийн хөрсөнд монгол хайку шүлэг нэгэн төрөл болж сакура цэцэг мэт дэлгэрсэн түүхтэй юм. Энэ түүх бол монгол японы ард түмний оюун сэтгэлгээний нөхөрлөлийн сонгодог жишээ гэж би хувьдаа үздэг. Сумогийн дэвжээнд од болон гялалзаж байгаа шиг хайкуны аугаа их ертөнцөд монголын яруу найрагчид өөрийн гэсэн өнгө төрхтэй монгол хайку гэдэг төрлийг бий болгосон гэж үзэж болохоор залуучууд хайку бичиж байгаа. Энэ бүхнийг нэгтгэн дүгнээд монгол япон хайкуг нэгтгэн нэг ном болгон гаргаж байгаа юм. Мөн энэ ном бол Японыг монголд сурталчлах жилд зориулж байгаа бидний бэлэг юм.

-Сүүлийн жилүүдэд залуу яруу найрагчид шүлгийн энэ төрлийг их сонирхох болжээ. Бие даасан номнууд ч гарч байна. Энэ бүхэн юутай холбоотой гэж бодож байна вэ?

-Хайку бол Японы ард түмний оюуны хамгийн гайхамшигтай дээж юм.

Ер нь бүтэц, агуулга нь гайхамшигтай сайхан. Гуравхан мөрөнд бүхнийг багтааж чаддаг төрөл. Монголоос Явуухулангаас эхлээд Д.Батбаяр гээд яруу найрагчдын сайхан хайкунууд бий. Энд тэмдэглэхэд “Их Монгол” дээд сургууль монголын хайкуны сургууль гэж хэлж болохоор байдаг. Тэгээд залуу үеийн яруу найрагчид хайкун бие даасан ном хүртэл гаргасан байна. Энэ бүхэн бол миний эрхэм нөхөр төрийн шагналт зохиолч Д.Батбаярын ач гэж би боддог. Ер нь хайку бичиж чаддаг хүн бол дэлхийн яруу найргийн ямар ч төрлөөр бичихэд уран чадвар дутагдахгүй шүү.

-Та өөрөө хайкуг хэрхэн ойлгож хүлээж авдаг вэ?

-Хайку маш жижигхэн зүйлээр том санааг олж харах ухаарал юм шиг санагддаг. Мөн тэрүүхэн мөчид төрөөд алга болдог торгон мэдрэмж юм. Хайку бол яруу сайхныг таних, ертөнцийг өөрийнхөө үзэл мэдрэмжээр таних аугаа хэрэгсэл байх.

-Таны цээжинд явдаг хайкуг сонирхож болох уу?

-Хайку бол үнэхээр гуравхан мөрөнд сэтгэлгээний гайхамшгийг багтааж чаддаг. Жишээ нь; Г.Нямдоржийн нэг сайхан хайку байдаг.

Хоёр түнлийн оройд

Хүдэн манан татахад

Модон хөл минь даарав. Энэ бол гайхамшигтай. Би энэ хайкуг хэлэх дуртай.

-Таны энэ номонд хичнээн яруу найрагчын хайку орж байна. Ер нь монголын яруу найраг хайку шүлгийн баялаг өвтэй болжээ гэж ойлгож болох уу?

-Явуу багшаас эхлээд түүхэд 30 гаруй яруу найрагчдын хайку орлоо. Эргээд харахад нэг хайку шүлгээс эхэлж байсан түүх одоо бүхэл бүтэн ном болох хэмжээний баялаг түүхтэй болжээ. Монголын яруу найргийн хөрсөнд хайку амьдарч эхэлжээ гэж хэлж болох бодит үндэстэй. Мөн монголд орчуулагдсан Японы хайкунаас өөрийнхөө хэмжээгээр түүж оруулсан. Энэ номыг “Яруу найргийн боловсролд” гэдэг цувралын анхных гэж бодож гаргаж байгаа. Цаашдаа дэлхийн яруу найргийн төрлүүд болох хайку, танка, сонет, газел зэрэг онцгой төрлүүдээр сорлож гаргая гэж бодож байна. Энэ номын хоёрдугаар дэвтрийг шавь Сонинбаяртайгаа хамтарч сонетоор гаргахаар төлөвлөж байна. Сонет цэцгэн эрхийг анх удаа монголд Ш.Цэндгомбо гэдэг хүн орчуулсан. Тэгээд Ш.Сүрэнжав, Д.Урианхай гээд олон уран бүтээлчид сонет бичсэн. Сонетоор яруу найрагчид чадлаа сорьж бичдэг төрөл л дөө.

-Хайку Монголын яруу найрагт судлагдах хэмжээний бие даасан төрөл болжээ гэж үзэж болох уу?

-Би саяхан 2006 онд Москвад болсон Монголч эрдэмтдийн бага хурал дээр Санкт-Петербургийн Их сургуулийн Монгол хэлний тэнхимийн багш, монголч эрдэмтэн доктор, профессор Марина Петровагийн тависан "Орчин үеийн Монголийн яруу найраг дахи хайку шүлгийн хандлага" сэдэвт илтгэлийг уншсан. Үнэхээр хайку бол судлагдах хэмжээнд хүрчээ гэж бодож байна. Япон хайкуг монголд орчуулах чиглэлээр хоёр жилийн өмнө японы утга зохиолын симпиозум дээр манай доктор, профессор Д.Цэдэв “хайкуны орчуулга” гэдэг сэдвээр илтгэл тавьсан байналээ. Би утга зохиол судлаач нарт хэлэхэд монголын хайку бол бие даасан судлагдахуун шаардаж байгаа төрөл болсон байна. Энэ бол монголын утга зохиолд орж ирсэн гайхамшигтай төрөл гэдэг үүднээс дүр дүрслэл, сэтгэлгээ, мэдрэмж гээд бүх л талаас судлах шаардлагатай болсон байна. Үүнийг судлах юм бол монголын утга зохиолын хөгжилд их хувь нэмэр болох байх гэж бодож байна. Судлаачийг шаардсан шинэ хэлбэр болжээ. Өчнөөн олон залуу яруу найрагчид ном гаргалаа. Ахмад уран бүтээлчид ч хайку бичиж байна. Энэ бүхнийг нэгтгэж хакуны судалгаа хийж япон хайку болон монгол хайкуны төрөлх чанар, хоорондох холбоо, сэтгэлгээний өвөрмөц тал, үндэсний мэдрэмжүүдийн өвөрмөц талуудыг судлах шаардлагатай гэж үзэж байна.

-Та номондоо хайку шүлгүүдээ ямар шалгуураар оруулсан бэ?

-Би ер нь өөрийнхөө мэдрэмжээр сонгосон. Гэхдээ тэр сонголт хүн болгонд таалагдах албагүй. Гэхдээ нэг их зөрөөгүй болов уу.

-За танд баярлалаа. Ярилцлага маань хайку шүлгийн номноос үүдэлтэй байсан болохоор энэ сэдвээс хазайсангүй. Гэхдээ таны уран бүтээлээр сонин юу байгааг асуухгүй өнгөрч чадахгүй нь?

-Би нэг их олон шүлгийн ном гаргаагүй. Ганц хоёрхон номтой. Одоо “Миний амьдардаг ертөнц” гэдэг нэртэй шүлгийн ном бэлдэж байна. Монголын утга зохиолд Л.Нямаа гэж ямар яруу найрагч юм гэдгийг ямар нэг хэмжээгээр харуулна. Номоо энэ ондоо багтаж гаргана.

-Харин хайкун тухай ном маань хэзээ уншигчдын гарт очих юм бэ?

-Одоо бол номоо хэвлэлтэнд бэлдэж байна. Ивээн тэтгэгч олчихвол тэгээд хэвлэх бол юу байхав. 11 сар гэхэд гарах байх.

Ярилцсан С. Оюунтөгс
Хөдөлмөр сонин

Эх сурвалж www.tsetseg.com